Reportage Netwerk

Gisteren, dinsdag 31 juli, zond Netwerk een reportage uit (te vinden op hun website: http://www.netwerk.tv/archief/5177405/930/Conflict_Braziliaanse_overheid_en_zendelingen_om_indianenkinderen.html)

over een conflict tussen een zendeling (hoewel ze zichzelf niet beschreef als iemand die "de indianen" een ander geloof wil geven) en de Braziliaanse overheid. De kwestie was dat de indiaanse volkeren waar het over ging hun eigen kinderen ombrengen als die met een handicap geboren worden. De vrouw vond dit onmenselijk omdat alle kinderen recht op leven hebben en probeerde dus kinderen te redden. De Braziliaanse overheid (namens een vertegenwoordiger in de hoofdstad Brasilia) zei dat het onderdeel van hun cultuur was, dat de vrouw verborgen bedoelingen (evangelisatie) had en dat het de groep als geheel meer zou schaden (contact met geïsoleerde groepen) dan, hoe hard het ook was, de dood van een mismaakte baby.

Vanochtend, in het radioprogramma De Ochtenden, bleek men op de redactie van Netwerk met en intern conflict te zitten: wie had er gelijk? Wat is belangrijker? Kinderrechten of rechten van en inheems volk met "eigen gebruiken"? Men kwam er niet uit. Luister naar de uitzending van De Ochtenden op: http://www.ochtenden.nl/afleveringen/32971502/

Hoewel ik de uitzending van Netwerk gemist had, werd ik wakker met De Ochtenden. Meteen naar de computer, de uitzending van Netwerk bekijken en reageren.

Want er werd jammer genoeg een hoop niet vermeld in die reportage (tijdgebrek?), een hoop die de verwarring op de Netwerkredactie wellicht zou kunnen verminderen.

Enfin, vrienden van mij weten dat ik daarom ook op aarde ben hè? Haha! Om mensen een zo realistisch en volledig mogelijk beeld te geven van indianen.

Daarom nu hier een uitleg die zich concentreert op vier verschillende punten. Drie daarvan geven aan dat de omstandigheden rondom dit onderwerp ingewikkeld zijn. De laatste om aan te tonen dat het onderwerp zélf vrij eenvoudig te verklaren is als men de drie voorgaande punten in acht neemt.

Omstandigheden
1) Ten eerste is het belangrijk om te beseffen dat de indianen (ook de zogenaamde “nog niet ontdekte stammen”) niet meer leven zoals "ze oorspronkelijk" deden. Een groot deel van dit blog gaat hier over. Ik verwijs voor het gemak maar even naar mijn artikel over de Amazone (http://lenschot.blogspot.com/2007/06/waarom-er-veel-mensen-in-de-amazone.html). De indianen zijn net zo goed veranderd in duizenden jaren als wij Europeanen.

Er is alleen wel een zeer groot verschil tussen hen en ons. En dat verschil is ongeveer 500 jaar geleden begonnen. Vanaf die tijd zijn wij enorm rijk geworden en gegroeid in aantal. De indianen (in heel Amerika en dus ook Brazilië) zijn echter als direct gevolg van onze groei pijlsnel naar beneden gegaan. Zowel in aantal (Amerika 1492: 100 miljoen indianen, 1700-1900: 10 miljoen, 2007: 40 miljoen), als in technologie, kennis, rijkdom en "beschaving" (een woord dat ik zelden gebruik omdat men de neiging heeft te kijken naar technologie en b.v. stenen werktuigen "primitiever" vindt dan metalen werktuigen. Zie elders op blog).

Deze negatieve gevolgen voor de Indianen kwamen vooral door ziektes (meeste doden, tegen de 90%) en directe uitbuiting/moord/kolonisatie. Wat de Amazone betreft, bijna alle gebieden zijn wel eens in het verleden (vooral 17de, 18de en 19de eeuw) bezocht door Europeanen (+Euro-Amerikanen). Oorspronkelijk waren dat avonturiers en missionarissen (vooral jezuïeten). Later echte veroveraars in militaire campagnes, industriëlen op zoek naar grondstoffen (kinine, rubber, goud), kolonisten, grootgrondbezitters en (kleine) boeren.

Ziektes reizen echter veel sneller dan kolonisten. Indianen die nog nooit blanken hadden gezien, hadden meestal wel al lang de gevolgen ondervonden van hun ziektes. De rede van het snelle reizen van deze ziektes was nou juist dat er veel mensen woonden die met elkaar in nauw contact stonden via zeer uitgebreide handelsnetwerken. Geen van de indianen had een natuurlijke weerstand tegen pokken, malaria, griep, pest, tyfus en andere ziektes.

En deze situatie is in feite niet veel veranderd. Tegenwoordig zijn er veel minder indianen en de onderlinge contacten minder. Indianen die dus niet in direct contact staan met "blanken" zouden dus in theorie minder vaak slachtoffer moeten zijn van ziektes. Helaas is dat lang niet altijd even waar... (zie punt 4).

In ieder geval: punt dus voor de "kinderredster" omdat de indianen niet in de oertijd leven (nu niet maar helemaal niet in 1492) en omdat er wel degelijk veel contact is tussen indianen en "blanken". Paternalistisch gedrag van de overheid in deze is schadelijk voor de indianen.

2) Wat ik miste in de reportage waren de mensen zelf. Nu lijkt het net of het is: evangelisten versus overheid. Er werden wel wat indianen zelf naar hun mening gevraagd (de “medicijnman”, de vrouwen die het hadden gedaan), maar er zijn ook een heleboel indiaanse organisaties (en mensenrechtenorganisaties zoals het NCIV) die hier veel meer van af weten dan de gemiddelde evangelist of de gemiddelde politicus in Brasilia.

Minpuntje dus voor de documentairemakers maar misschien hadden ze gebrek aan tijd/middelen.

3) Dan de overheid. Wat niet naar voren kwam in de reportage (op de radio) is de werkelijke rol van de overheid. Men heeft namelijk niet enkel een eigen (paternalistisch) indianenbeleid (via de FUNAI), maar is ook gebonden aan internationale wetgeving aangaande inheemse volkeren. Wetgeving die tot stand is gekomen door druk van inheemsen zelf. Ook hier heb ik een korte post aan besteed. Zie: http://lenschot.blogspot.com/2007/05/enige-websites-over-waarom-indiaanse.html

De regering heeft aan de andere kant dubbele belangen. Men wil graag het gebied verder exploiteren (Lula heeft zojuist weer groen licht gegeven voor een enorm project dat samen uitgevoerd moet worden met Chávez van Venezuela) maar is ook gebonden aan de eigen grondwet (1988) en de internationale wetgeving hier boven genoemd. Tot eind jaren '70 van de 20ste eeuw was het makkelijk. Economie en exploitatie gingen voor en indianen hadden niets te zeggen. Indianen moesten integreren in de samenleving. Na de militaire dictatuur en de grondwetswijziging was het allemaal niet meer zo gemakkelijk. Men koos voor een heel paternalistisch beleid. Indianen zelf kunnen nauwelijks iets doen zonder toestemming uit Brasilia (FUNAI) en de FUNAI is de grote waakhond over alles dat er gebeurd. Probleem is echter wel dat het in de huidige situatie moeilijk anders gaat. De indianen zijn met te weinig om zelf de kolonisten of multinationals tegen te kunnen houden. Ook al hebben ze nog zoveel officiële nationale en internationale rechten. Zelfs mét steun van de FUNAI is het beleid al zo lek als een mandje. Dagelijks dringen er b.v. goudzoekers in indianenreservaten binnen of wordt hun grond onteigend met het argument dat "de nomaden" het toch niet echt gebruiken of dat ze de "vooruitgang en beschaving" niet tegen mogen houden. De tekst op de Braziliaanse vlag zegt genoeg: er moet "Orde en Vooruitgang" zijn.

4) Kindermoord: waarom?
Nadat we dit allemaal bekeken hebben kunnen we ons storten op de vraag waarom. Waarom doden Amazone-indianen (niet allemaal maar ook niet enkel in Brazilië) hun eigen (gehandicapte) kinderen?

Het is duidelijk waarom de vrouw de kindertjes wil redden. Het maakt uiteindelijk niet zoveel uit of het gaat omdat ze echt met de kinderen begaan is (zoals ze zelf zei), of omdat ze een verborgen agenda heeft en de mensen wil redden via het christelijk geloof (zoals de regeringsvertegenwoordiger meende). In beide gevallen gaat het om persoonlijke betrokkenheid.

Ook is het duidelijk (zie o.a. de documentaire en mijn punt 3) wat de positie is van de regering.

Maar nu de indianen zelf. Waarom doden zij mismaakte kinderen? Uit de reportage kwam naar dat ze dit deden omdat men geloofde in boze geesten en omdat het de wil was van de “medicijnman”.

De werkelijkheid is veel harder en treuriger. Het heeft te maken met de kolonisatie zelf.

En zo kom ik terug op punt 1. Er is veel onderzoek gedaan naar het doden van mismaakte kinderen bij kleine, vaak nomadische groepen. Wat blijkt? Men dood kinderen die niet 100% gezond zijn om zelf te overleven. Het oerwoud is geen maagdelijk paradijs waar het makkelijk leven is. Mismaakte, bejaarde en zieke mensen zijn een bedreiging voor de groep als geheel omdat men voor hen zou moeten zorgen. En zorg kost tijd. Tijd die men b.v. veel beter kan besteden door te zoeken naar voedsel. Nomadische groepen in de Amazone leggen dagelijks vele kilometers af. Mensen die niet 100% gezond zijn zouden dat verhinderen en dus komt zelfmoord onder b.v. ouderen veel voor. Hoe hard het ook klinkt, zij offeren zichzelf op voor het voortbestaan van de groep. Bovendien overleven kinderen of ouderen die niet of moeilijk kunnen lopen het toch niet lang op de lange tochten door het woud.

Omdat dit zo is, is de vraag vervolgens veel interessanter waarom er zoveel mismaakte kinderen geboren worden. En dát nu, komt inderdaad door de kolonisatie. De meeste Amazone-indianen zijn pas vanaf de kolonisatie (rond 1500) nomaden geworden omdat men op de vlucht was voor de kolonisten (zie punt 1). De kolonisten (en de moderne staten uiteindelijk) trekken echter ook steeds verder het binnenland in en dus trekken de indianen zich nog verder terug. Kleine groepen vormen en nomadisme blijkt de beste manier om te overleven, zowel tegen direct contact (en dus oorlog) als tegen dodelijke ziektes. Indianen die in direct contact staan met het Westen hebben die keus bijna nooit zelf gemaakt maar zijn door de overheid of anderen (b.v. evangelisten, antropologen, etc…) uit hun “isolatie” geplukt om hen te beschermen/bekeren/bestuderen/etc. Het eerste dat er dan gebeurd is bevolkingsdaling (ziektes) en vervolgens paternalisme en afhankelijkheid van Westerse producten. De meeste indianen willen dat niet maar zijn inmiddels te afhankelijk geworden. De “ongecontacteerde volken” proberen (naast direct conflict en ziektes) ook dit te ontlopen en zijn dus in feite constant op de vlucht.

Kortom: het is van belang om als groep klein en gezond te blijven. Alleen dat is de beste kans op overleving. En ja, door horen zeer drastische maatregelen bij zoals het doden van ouderen of ongewenste/misvormde kinderen. Het is ook niet meer dan logisch dat deze zeer pijnlijke maatregelen vervolgens geritualiseerd worden via “medicijnmannen” (misleidende en vaak foute term. Ook hebben ze de macht niet zoals ik ergens las om hun wil door te drukken). Boze geesten, voorouders, etc… zijn heel reëel omdat ze ziektes en ellende verspreiden. Men weet weliswaar niet de directe oorzaak van die ziektes (bacillen, virussen, etc.) zoals wij maar men weet wel waar ze vandaan komen (van blanken = niet indianen = vreemde machtige figuren = geesten).

Oplossing?
Als we dit dus echt zouden willen stoppen zouden we de bron van de kindermoord (ziektes, kolonisatie) weg moeten halen. Niet de kinderen zelf. Dat helpt noch de indianen, noch het probleem van kindermoord. We zouden in feite dus onszelf tegen moeten houden. Terugtrekken uit het hele Amazonegebied (heel Brazilië? Heel Zuid-Amerika? Heel Amerika?) kan natuurlijk niet (meer).

Wat dan? De enige tussenoplossing lijkt te liggen in het bestrijden van de bron door o.a. het nog beter demarqueren van nog grotere indiaanse gebieden (voor de “ongecontacteerde groepen”). En het uitdelen van medicijnen in plaats van het uitdelen van suiker en rijst (aan de Deni en andere “in contact staande groepen”). Indianen die terugwillen naar hun oorspronkelijke gebied helpen daarin (door bijvoorbeeld de multinationals of kolonisten daar weg te halen), en meer van dit soort dingen. Er is best veel mogelijk. Contact hoeft niet rampzalig te zijn als wij een heel andere richting in gaan slaan. Exact wat de meeste indiaanse organisaties zeggen. Het zal echter waarschijnlijk nog bijzonder lang duren voordat dit gaat gebeuren.