nummer 3: periode tussen 5000 en 1500 voor christus

Vanaf ongeveer 5000 voor christus komen er belangrijke veranderingen. In de wereld, maar ook in Zuid-Amerika. In het Amazonegebied wordt het eerste aardewerk van het Amerikaanse continent gemaakt (al rond of zelfs voor 6000 v. Chr.). Aan de noordkust van Peru en aan de kust van Ecuador verschijnen de eerste complexe nederzettingen (flinke dorpen met door mensen opgeworpen heuvels voor bewoning en/of religie rond 4500 v. Chr.). In het noorden van Chili worden de oudste mummies ter wereld gemaakt, ongeveer 2000 jaar voordat de Egyptenaren dat deden. Ook worden de Antillen voor het eerst bewoond. Trinidad (dat dan nog vastzit aan het vaste land) rond 5000 en de Grote Antillen (vooral Cuba en het eiland Hispañola dat uit de moderne staten Haïti en de Dominicaanse Republiek bestaat) rond 4000 voor Chr. Hoogstwaarschijnlijk gebeurd dit vanuit Venezuela hoewel in het geval van de Grote Antillen ook wel Mexico wordt aangewezen als plaats waar b.v. de eerste Cubanen vandaan komen.

Dan, vanaf ongeveer 3000 voor christus, ontstaan er langs de kust van Peru de eerste steden van Amerika. Daarmee is deze ontwikkeling ongeveer net zo oud als in het Midden-Oosten, de piramides in Egypte en de oudste steden in het Indusgebied (India/Pakistan). In de bergen is dan de domesticatie van de guanaco (tot lama) begonnen. Iets later bereikt de maïslandbouw en de idee om kunstmatige heuvels op te richten het noorden van Uruguay. Ook in het uiterste noorden van het vaste land (de Guyana's en Venezuela) worden de samenlevingen een stuk complexer (meer landbouwafhankelijk, meer sedentisme, aardewerk). Het oudste bekende Surinaamse aardewerk (genoemd naar de plaats waar het gevonden is, de "Kaurikreek") is zo'n 5000 jaar oud en lijkt erg op de stijlen in Venezuela, vooral op de belangrijkste aardewerktraditie van dat land op dit moment: Saladoid. De Saladoid mensen waren blijkbaar of expansie gericht, of hadden een aantrekkelijke cultuur. In ieder geval verspreidt de traditie zich over het grootste gedeelte van de Guyana's en de Antillen (tot enkele eeuwen na christus).

Rond 1500 voor chr. is eigenlijk geheel Zuid-Amerika (behalve het uiterste zuiden, dwz. het koele, vrij droge en winderige Patagonië) bewoond door mensen met een cultuur die door archeologen ook wel "Formatief" genoemd wordt. Heel simpel gezegd bedoelt men daarmee boeren in vaste nederzettingen met eigen aardewerktradities. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor geheel Europa, en grote delen van Afrika, Azië en de noordelijker delen van Amerika (b.v. Panama, Mexico en een groot gedeelte van de VS). De Andes vormt echter een uitzondering omdat hier al zo lang een stedelijke samenleving bestaat. Als de eerste steden (aan de kust) ten onder zijn gegaan (waardoor is onduidelijk), komt er een nieuwe sterke religieuse traditie boven drijven die de Chavin-Horizon genoemd wordt en waarschijnlijk uit de bergen komt. Kenmerkend voor deze traditie zijn de bouw van grote tempels, een geheel eigen iconografie, een sterke gerichtheid op de Amazone (samen met typische Amazoneproducten zoals manioc, pinda en coca, springen vooral drie grote Amazonedieren eruit: de Jaguar, de Kaaiman, en de Harpijarend), de godheid die door archeologen "Stafgod" genoemd wordt en de Spondylusschelp, oorspronkelijk afkomstig uit de tropische wateren van Ecuador. Ook ontwikkeld men (rond 2000 v. Chr) in het centrale gedeelte van de Andes (Bolivia, zuid Peru) een eigen metallurgie.

1-3: venusbeeldjes van de Ecuadoriaanse kustcultuur Valdivia (4400-1450 v. Chr). Ooit dacht men dat deze mensen in contact stonden met de Jomon-cultuur in Japan... De Jomon mensen zouden aardewerk in Amerika geintrodueerd hebben was de gedachte. Inmiddels is aangetoond dat het Braziliaanse aardewerk ouder is dan het Ecuadoriaanse en een introductie vanuit daar (of een eigen uitvinding) lijkt tegenwoordig waarschijnlijker. Wel "koloniseerden" de Valdivia mensen vanaf 3000 v. chr. het eilandje La Plata, een belangrijke uitvalsbasis voor de handel in de spondylusschelp.

4: Deze schelp dus. Deze rode oester heeft als meest zuidelijke verspreiding de Ecuadoriaanse wateren en speelt een belangrijke rol in de geschiedenis van de Andes. De schelp werd door de zuidelijker wonende Andes-mensen (Peru, Bolivia, Chili, Agrentinie) vereerd als symbool van de vruchtbaarheid. Bovendien diende het als voedsel voor de verschillende goden. De Ecuadorianen zagen hier al heel snel een economische voordeel in en het waren de Valdivia mensen die als eerste de schelp verhandelden. Niet enkel met de zuiderburen maar ook met andere Ecuadoriaanse volken in de bergen en in het Amazonewoud. Deze foto laat vondsten zien uit (spondylus en turkoois) uit dit tropische deel van Ecuador.

5: een van de meest recente opgravingen (2007-2008) aan de kust van Peru, het ceremoniele plein van Sechin Bajo blijkt van 3500 voor christus en is daarmee tot nu toe officeel het oudste architectonische hoogstandje in Peru/Amerika (op de kunstmatige heuvels na dan).

6-10: Aspero, Caral, Bandurria. Drie van de oudste Amerikaanse steden (hoewel Aspero meer een dorp is). Caral kwam een paar jaar geleden groot in het nieuws als de oudste Amerikaanse stad (tussen 3000 en 2600 v Chr). Inmiddels (met veel minder bombarie) is die eer toegekomen aan Bandurria (3200 v. chr). Alle drie zijn onderdeel van wat men noemt de "Supe-beschaving" (naar de vallei waarin Aspero en Caral zich bevinden). Het is blijkbaar de oudste Amerikaanse beschaving en telt op het moment zo'n 25 verschillende steden, allemaal aan de droge noordkust van Peru. Hier begon men met de bouw van tempels en piramides. Hier ontwikkelde men de khipu (het ingewikkelde communicatiesysteem waar de Incastaat op draaide). Hier ontving en de eerste Ecuadoriaanse spondylus en hier is de oudste afbeelding gevonden van de "Stafgod" die later zo belangrijk werd. Op wereldschaal is de ontdekking van deze Amerikaanse beschaving ook van bijzonder groot belang omdat ze net zo oud is als de oudste beschavingen in de "Oude Wereld" (Midden-Oosten, Egypte, India, China). Tot 10 jaar geleden werd altijd aangenomen dat Amerika een laatkomertje was. Complexe maatschappijen, zo dacht men, waren veel jonger in Amerika, in de NIEUWE Wereld. Tegenwoordig weet men beter. Dat wil zeggen dat de specialisten (en de lezers van 1491!!) beter weten. Veel schoolboeken, universiteitsboeken of boeken die "de wereldgeschiedenis" behandelen, negeren deze Amerikaanse beschaving (en de meeste andere) nog steeds glashard. De vraag is waarom zeker omdat er geen eind lijkt te komen aan de uitbreiding van de Supe-beschaving. Inmiddels gaat het niet meer om een paar valleien aan de Peruaanse noordkust (tegenwoordig van de Ecuadoriaanse grens tot aan huidige Lima). En ook de data worden steeds ouder (waren de oude data voor Caral tien jaar geleden nog 2600 vChr., inmiddels zit men dus op 3500 vChr. met Sechin Bajo en andere plaatsen.)

11: beeldje van moeder met kind, gevonden in Caral

12: Saladoid aardewerk op Martinique

13: oudste goud (en turkoois) gevonden in Bolivia, 2000 vChr. Eigenlijk is het feit dat er ook turkoois gevonden is veel interessanter dan dat het het oudste goud is. Turkoois komt namelijk alleen maar voor in het noorden van Chili. Dat er turkoois wordt gevonden in noord Bolivia en in zuidelijk Ecuador (die foto/tekening met spondylusschelp) betekent dus dat er al heel vroeg handelsrelaties bestonden over grote afstanden.

14: de alpaca is, naast de lama, het tweede grote zoogdier dat door de Andesmensen gedomesticeerd werd. De lama kot voort uit de guanaco. De alpaca waarschijnlijk uit de vicuña (nieuw dna-onderzoek).

15: prehistorische heuvels uit Uruguay brengen net zo'n revolutie teweeg in dat land als de ontdekking van de Supe-beschaving in Peru. Tot zo'n tien jaar geleden dacht en daar namelijk dat de indianen van dat land altijd voedselverzamelende nomaden waren gebleven. Nauwelijks veranderd sinds de eerste inwoners. Ook hier moeten dus alle geschiedenisboeken nodig herschreven worden....

16: De Chavin-Horizon... dit is de afbeelding in de tempelplaats Garagay (tegenwoordig iddenin Lima) van een van de grote Amazonedieren... de Jaguar... meer over deze cultuur in deel 4.