Wereldgeschiedenis in film en woord

Ja hallo,

Wat heb een mens aan geschiedenis hoor ik vaak als ik er weer over begin. We leven nu en niet 100, 200, laat staan 3000 jaar geleden. Kan je de wereld van nu beter snappen door het bestuderen van de geschiedenis? Dat is zo'n cliché...

En misschien is het ook wel helemaal niet waar.

Toch zijn we als samenleving voortdurend bezig met het verleden. Al was het met de dag van gisteren. Ook die dag is namelijk geschiedenis. Heb je er dus wat aan? Eigenlijk niet.

Kunnen we van onze fouten leren? Als het om dingen van 3000 jaar geleden gaat, denken we van niet. Bovendien is de mens niet beter geworden. Toen voerden we oorlog, nu nog steeds. Maar als we het over gisteren hebben denken we van wel. Gisteren deed je iets ongelofelijk doms. Dat zal je geen tweede keer gebeuren.

Waar ligt de grens?

Ondanks dat geschiedenis niet altijd populair is (soms wordt er zelfs negatief naar gekeken omdat geschiedenis maar al te vaak misbruikt wordt in conflicten. Een goed recent voorbeeld hiervan is de Tibet – China kwestie. Is Tibet altijd onderdeel van China geweest of is het een gekoloniseerd land dat niet zo lang geleden nog onafhankelijk was?), is het toch een van de grootste vakken op de universiteit. Ook musea zijn razend populair terwijl een museum toch bijna altijd historische voorwerpen laat zien (of het nu schilderijen van Rembrand zijn of bustes uit het Oude Rome). We zijn geïnteresseerd in onze geschiedenis, of het nu over gisteren gaat, de familiestamboom betreft, of het gaat over de tweede Wereldoorlog. Geschiedenis is overal en is hot. Kunnen we er iets van leren? Misschien niet maar het is sowieso de vraag of dat überhaupt wel de bedoeling is. Wat hebben we er aan voor vandaag de dag? Niets? Wat hebben we aan gisteren? De vraag waar de grens ligt dringt zich op. In het Westen leven we in vrede momenteel. Dat komt o.a. omdat we na WOII “nooit meer oorlog” wilden hebben. Resultaat dus van iets dat in het verleden gebeurde. Verleden is ook toekomst. Zelfs al kunnen we er niets van leren, toch is met een redelijke zekerheid te voorspellen dat vandaag de verkiezingsrace in de VS zal worden doorgezet tussen Obama en Clinton. Die race begon in het verleden en gaat nog steeds verder. Er kot pas een einde aan als een van de twee kandidaten afvalt. Maar wanneer dat gebeurd, begint de race met McCain dus de verkiezingen gaan verder. Tot een van de twee kandidaten president van de VS wordt. Maar houdt het dan op? Nee. Want die president zal als het goed is vier jaar zitten, tot 2012. Zal voor een deel de toekomstige wereldgeschiedenis bepalen. Kortom: geschiedenis is niet enkel iets van het verleden maar is zeker ook deel van het heden en de toekomst. Het gaat er niet om of we er iets van kunnen leren of niet.

Waar het wél om gaat, en hier geef ik mijn eigen mening, is om het vergroten van kennis en het onderuit halen van mythes. Ik ben het eens met mensen die zeggen dat geschiedenis een verplicht vak zou moeten zijn op school maar ik vind het ook van groot belang om vervolgens de vraag te stellen wélke geschiedenis dat zou moeten zijn. Praktisch voorbeeld. Op de Middelbare school krijgen kinderen veel te horen over WOII en de Koude Oorlog. Veel kinderen vinden dat spannend en veel vinden dat net zo slaapverwekkend als de lessen wiskunde of Frans. Er zijn echter ook kinderen (en een belangrijk deel daarvan is van allochtone afkomst) die zeggen: “wat heb ik er aan om te weten wie tegen wie vocht in Europa of wanneer de Berlijnse Muur viel? Waarom leren we niets over Indonesië, Marokko, Turkije, Suriname…?”

Deze kinderen voelen geen enkele band met de gegeven geschiedenis zelfs al vinden ze geschiedenis op zich misschien wel interessant. Een nóg heftiger uitwas hiervan is het conflict tussen de docent die over de gaskamers in WOII verteld en sommige van zijn islamitische leerlingen die hem beschuldigen van Westerse propaganda. Wat te doen?

Mijn stelling is dat die leerlingen (zowel in de “zachte” als in de “harde” versie) ergens wel gelijk hebben. Geschiedenis zoals het gegeven wordt op scholen is de geschiedenis zoals die geschreven/beschreven wordt door instellingen die voor elk schoolkind bepalen wat het moet weten. Geschiedenisles is dus niet meer dan politiek. Iemand bepaald wat iemand anders moet leren en dat is meestal ook nog datgene dat de “bepaler” zélf belangrijk of interessant vindt. En vandaag de dag vinden de instellingen het belangrijk dat kinderen leren over WOII en de Koude Oorlog. Is dat propaganda (al dan niet Westers)? Ergens wel.

Een ander voorbeeld haal ik uit m’n eigen onderwijscarrière (al met al heeft die ongeveer 22 jaar geduurd!). Op de basisschool kreeg ik les over bijvoorbeeld de Middeleeuwen. Leuke verhalen over ridders, jonkvrouwen en kastelen met dikke muren. Op de Middelbare school werd het ernst. Er werd begonnen met Klassieke Oudheid, Grieken en Romeinen. Ook kreeg ik les over de Middeleeuwen, maar niet al te veel. Nederland kwam aan de beurt en uiteindelijk ging het idd. vooral over Europa in de 20ste eeuw. De moord op de Oostenrijks-Hongaarse kroonprins, de mislukte kunstschilder die later een voorliefde bleek te hebben voor het uit de weg ruimen van mensen, de spanningen tussen de Sovjet-Unie en de drie grote westerse mogendheden Engeland, Frankrijk en de VS, de Praagse Lente, de redes van Gorbatchov, Churchill, Stalin, Reagan, De Gaulle en andere belangrijke heren. Tot slot kreeg ik nog een lesje in het Nederland van de 18de eeuw en een Middeleeuwse Priester Jan die zich ergens achter de Moslims zou moeten bevinden. Dan naar de HBO. Daar werd het meer gestructureerd. Oudheid, Middeleeuwen, Nieuwe Tijd, Nieuwste Tijd, een indeling die ik ook aan de universiteit zou tegenkomen. Grieken en Romeinen, ridders, Germaanse vorsten, pauselijke bemoeienissen, ontdekkingsreizen, reformatie, Galileii, Amerikaanse, Nederlandse en Franse revoluties, Napoleon en tot slot de industriële revolutie en weer WOI, II en Koude Oorlog. Europese geschiedenis dus. En dat is natuurlijk ook wel logisch. We wonen immers in Europa, we zijn Europeanen. Maar…

Het was op de HBO dat mijn interesses begonnen te verschuiven. Ik werd geïnteresseerd in niet-Westerse geschiedenis en op de universiteit ging het zo ver dat ik me voor het eerst afvroeg waarom we daar nooit iets over te horen kregen. Het antwoord, op de universiteit, was nogal confronterend, nogal schokkend zelfs. Niet-Westerse geschiedenis was “niet interessant”. We leefden immers in het Westen en daar kwam bij dat ook de huidige wereld in feite een product was van wat er in het Westen gebeurd was. Waarom dan Indiaanse, Afrikaanse of zelfs Chinese geschiedenis bestuderen? Wat hebben die volkeren ons gebracht? Wat heeft hún geschiedenis nou bijgedragen aan de situatie vandaag de dag? Kortom: wat hebben we eraan?
Precies hetzelfde argument dus dat mensen die niet geïnteresseerd zijn in geschiedenis gebruiken om het hele vak in de prullenmand te gooien. Geschiedenis is waardeloos voor het hier en nu. Het is verleden. Who bothers??? Ik wil er nog een keer even specifiek op wijzen dat dit tegen mij gezegd werd op de universiteit, vakgroep geschiedenis, door historici. Door mensen dus die zouden gruwelen van mensen die hetzelfde zouden zeggen over “geschiedenis” in het algemeen.

(Westerse) Propaganda?

In zeker zin wel. Want ten eerste is het totaal niet waar dat de Afrikanen, Indianen, Chinezen en andere niet-Europese volkeren ons niets “geschonken” hebben, dat ze niet hebben bijgedragen aan het tot stand komen van de huidige wereld. Chinezen vonden bijvoorbeeld het buskruit en het kompas uit. Het waren mensen in het huidige Irak die schrift en (mogelijk) wiel uitvonden. Indianen “gaven” ons talloze zeer belangrijke landbouwgewassen (zoals aardappels, maïs en rubber) zonder welke de huidige wereld ook niet had kunnen bestaan. Het waren Afrikanen die de piramides in Egypte bouwden en de geheimzinnige Priester Jan uit de Middeleeuwen was waarschijnlijk niemand minder dan de koning van het Christelijke Ethiopische rijk. Al deze dingen leerde ik NIET. Noch op de basisschool, noch op de middelbare of de HBO of universiteit. Als het geen propaganda is, dan is het toch zeker wel hoogst merkwaardig dat het allemaal werd overgeslagen enkel en alleen maar omdat “men” (de bovengenoemde instellingen en de leraren/professoren) het niet belangrijk acht.

Omdat we in Europa leven en dus Europese geschiedenis moeten krijgen. Omdat het Westen de “dag van vandaag” zou hebben voortgebracht.


deel 1


deel 2