Niet enkel Indianen :) Lang Leve Afrika!

Er zijn mensen die mij vragen waar ik in godensnaam (goden ja, god niet!) mn kennis over de wereld vandaan haal. Hoe komt het dat ik niks van Grieken en Romeinen wil weten en niet geloof in de lulkoek die Jared Diamond verkoopt (Europa rijk door natuurlijke ligging)?

Dat komt omdat ik een aantal andere boeken heb gelezen. Boeken die specifiek gaan over andere continenten en andere volkeren dan de Europese. En ik richt me dan vooral op de geschiedenis. Juist ook om later aan anderen te kunnen vertellen dat ook Amerika of Australië een geschiedenis had voor de komst van de Europeanen. Zo ook met Afrika. Na Noord-Amerika, Zuid-Amerika & Australië was dit het 4de continent waarover ik dingen leerde die de meeste mensen hier in Europa niet weten. Het begon met het volgende boek:

The Civilization of Africa – A history to 1800
Christopher Ehret
Charlottesville, 2002
0-8139-2085-X

Het is nog steeds een van de beste geschiedenisboeken die ik ooit gelezen heb, inclusief alle boeken die ik over indianen heb (en dat zijn er nogal wat). Dit door de helderheid en structuur van het verhaal, de zeer verduidelijkende kaartjes en de overzichtelijkheid in het algemeen. Kortom: een echte aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in Afrika of geschiedenis in het algemeen.

Over de periode ná 1800 is veel meer geschreven. Logisch: "tóen begon de geschiedenis pas echt..." Zulke nonsens hoor je jammer genoeg heel vaak. Nóg een rede om het boek van Ehret te lezen! Veel van de boeken over de periode na 1800 geven echter óók een niet erg Afrikaans beeld van de geschiedenis. Verreweg de meeste boeken gaan over hoe Europese landen Afrika opdelen en hoe de koloniale grootmachten met elkaar overhoop liggen over Afrikaanse grondstoffen. Een uitermate goed voorbeeld hiervan is een boek wat ik dus vooral niet zou willen aanraden tenzij de lezer geïnteresseerd is in Europese geschiedenis:

Verdeel en Heers – De deling van Afrika 1880-1914
H.L. Wesseling
Amsterdam, 1991
90 351 0944 9

Inderdaad... Meneer Wesseling is in Nederland bekend (bij historici vooral!) als een kenner van de Afrikaanse geschiedenis. Dit is een boek dat daarbij veel genoemd wordt. Het gaat echter (zoals ik boven al zei) helemaal niet over Afrika maar over Europese koloniale mogendheden. Bovendien is de stijl enigszins Jared Diamond-achtig: hoe spannender en spectaculairder het verhaal, hoe beter...

Nee. Beter is het om een boek als

Afrika Since 1800
Roland Oliver & Anthony Atmore
Cambridge, 2005
0 521 54474 2

te lezen. Dit boek kijkt bovendien in de eerste plaats naar hoe de Afrikaanse volkeren en staten reageerden op de binnendringende Europeanen. Afrikanen spelen de hoofdrol en dat lijkt me niet meer dan logisch. Het is immers voornamelijk hun geschiedenis.

Dan is er ook nog de reeks

General History of Africa
Editor J.F.A de Ajayi
Berkeley, 1998
0-85255-096-0

waarvan ik enkel deel 6 heb: Africa in the Nineteenth Century until the 1880s. Het is een redelijk overzicht van de Afrikaanse geschiedenis maar minder overzichtelijk dan de boeken van Ehret en Oliver/Atmore.

Momenteel ben ik twee mooie boeken aan het lezen over Afrikaanse geschiedenis. Erg tevreden ben ik over:

Forgotten Africa – An Introduction to its Archaeology
Graham Connah
Oxfordshire, 2004
041530590X

Het is precies wat de titel zegt: een introductie over de archeologie van een continent waarvan vaak gedacht wordt dat het geen geschiedenis heeft behalve dan wellicht het ontstaan van de menselijke soort en Egypte. Erg goed voor 'beginners' in de Afrikaanse geschiedenis.

Het boek

The History of African Cities South of the Sahara – From the Origins to Colonization
Oorspronkelijke titel: Histoire des villes d’Afrqiue noire: Des orginies à la colonisation (1993)
Cathrine Coquery-Vidrovitch (translator Mary Baker)
Princeton, 2005
1558763031

snijdt een onderwerp aan dat zondermeer aansluit bij het vorige werk en bij dat van Ehret. Dat er net als in Indiaans-Amerika inheemse steden waren in Afrika is ook iets dat weinigen zich realiseren. Dit feit doet mensen zich misschien ook meer realiseren dat termen als 'stammen', 'primitief' en 'onderontwikkeld' echt achterhaald zijn. Zeker voor het Afrika van vóór de kolonisatie. Vele steden waren groter dan de Europese uit die tijd en dingen als universiteiten en internationale handel (b.v. met China) zijn niet iets nieuws, geïntroduceerd door Europeanen. Afrika was een stuk minder geïsoleerd van de rest van de wereld dan Europa voor 1500...

Tot nu toe kwam de zin "iets wat veel Europeanen niet weten" in de een of andere vorm een aantal keer tegen. Het verwijst naar een in mijn ogen vrij ego- (euro-)centrische opvatting die wij in het Westen nogal vaak hebben: wereldgeschiedenis is Europese geschiedenis!! Internationale gemeenschap = Europese (op Europa gerichte) internationale gemeenschap. Ontwikkelde landen = Europese (Westerse) landen, etc...

Het kan echter ook andersom! Mede door een sterke lobby in the VS (het zal eens niet!) is er een heel nieuw soort geschiedschrijving ontstaan, genaamd "Black history". Het is zeer opvallend hoe veel van deze (bijna zonder uitzondering zwarte) auteurs zich met kracht verzetten tegen de eurocentrische geschiedschrijving en in plaats daarvan een complete 100% 'switch' maken naar een afrocentrische geschiedschrijving. Opeens is wereldgeschiedenis niet meer Europees maar is het Afrikaans en zijn 'de grote ontdekkingsreizigers' Afrikanen en geen Europeanen. Overigens heeft het niks met zwart-zijn te maken, maar echt met Afrikaan-zijn. Aboriginals, Melanesiërs en zwarte inheemse volkeren in Azië worden ook in deze vorm van geschiedschrijving 'keurig' ontweken. Een goed voorbeeld is het volgende boek dat in feite een reactie is van de auteur op kritiek, geleverd op zijn eerste boek Black Athena. Zoals de ondertitel al aangeeft:

Black Athena Writes Back – Martin Bernal Responds to his Critics
Martin Bernal
Durha & London, 2001
0-8223-2717-1

In Black Athena probeert de auteur niet te bewijzen dat de 'Oude Grieken' eigenlijk zwarte Afrikanen waren maar wél dat deze Grieken voornamelijk beïnvloed waren door zwarte Afrikanen. O.a. door de zwarte Egyptenaren. Want die waren dat volgens Bernal wel, in tegenstelling tot wat meestal te lezen valt. Ik moet zeggen dat ik niet erg onder de indruk van het boek was. Het is voornamelijk in het openbaar bekvechten tussen verschillende mensen en dat maakt het verhaal niet erg geloofwaardig. Veel afrocentrische historici schieten in mijn ogen net zo door als hun eurocentrische collegae en het mooiste voorbeeld daarvan zijn wel de claims dat ook "de beschaving" in Amerika afkomstig is vanuit Afrika. Zo zouden Afrikanen de Mexicaanse Olmeken (1200-400BC) zeker beïnvloed hebben gezien het feit dat veel Olmeekse menselijke afbeeldingen "typisch Afrikaanse trekken" hebben terwijl "de indianen" zelf toch "Aziaten" zijn. Over dat laatste heb ik al eens een post geschreven: indianen komen uit Amerika of ze nou rood, geel, paars, zwart, groen of wit zijn. Bovendien is inmiddels allang duidelijk dat de Olmeken allerminst de "oudste beschaving" van Amerika zijn. Als 'beschaving' begint met stratificatie van de samenleving en stedenbouw, dan loopt Peru zeker 2000 jaar voor op Mexico...

Tot slot drie boeken die minder met geschiedenis te maken hebben maar die alle 3 wel goed zijn. Over Afrikaanse talen en taalpolitiek gaat het goede boek

African voices – An Introduction to the Languages and Linguistics of Africa
Edited by Vic Webb and Kembo-Sure
Cape Town, 2004
0 19 571681 7

Het leest gemakkelijk en het wordt goed duidelijk wat de relatie is tussen de Europese koloniale talen en de inheemse talen.

Een andere inleiding maar dan algemeen is het Nederlandse boekje

Tropisch Afrika
O. Verkoren & E.J.A. Harts-Broekhuis
Assen, 2000
90 232 3405 7

Ook hier valt bijzonder veel uit te leren en het wordt (net als 't bovenstaande boek)
gebruikt bij de studie Talen en Culturen van Afrika in Leiden.

Dan, als laatste, een boek over inheemse volkeren in Afrika want die zijn er óók (al is dat wat minder duidelijk dan in bijvoorbeeld Amerika of Australië).

Herovering van het paradijs – Reizen met inheemse volken van zuidelijk Afrika
Paul Weinberg
Amsterdam, 2000
90-5330-296-4

is een fotoboek met veel uitleg over hoe verschillende inheemse volkeren (van de Masaai en de San tot de Pygmeeën) vandaag de dag leven.

Verder biedt tegenwoordig het internet geweldige diensten al moet je wel weten waar je precies moet zoeken. Een post met de juiste websites zal ik nog wel een keer geven.

Nu... Red é mont da'm gwele!

Lennert.