Een president en zijn maatje in Navajo-land: les 1 in Diné Bizaad...

Les 1: dialoog 1

a) Yá'át'ééh! Haash yinílyé? = Hallo! Wat je naam? = Hallo! Hoe heet je?
b) George Bush yinishyé = GB mijn naam = ik heet GB

a) Oh! Diné bizaad bóhooł'aah daats'í? = Oh! Navajo je leert misschien? = Leer je soms Navajo?
b) Aoo', diné bizaad bóhoosh'aah = Ja, Navajo taal leer ik = ja, ik leer Navajo

a) Haash wolye? = Wat zijn naam? = Hoe heet hij?
b) Dick Cheney wolye = DC zijn naam = hij heet DC

a) Haashyit'éego kééhót'í? = Hoe leef je? = Hoe gaat het?
b) Yá'át'éehgo kééhót'í. Nisha'? = Goed leef ik. Jij? = Het gaat goed met mij. En jij?
a) Yá'át'éehgo = Goed = Goed

a) Háágóósha' díníyá? = Waar (in welke richting) jij gaat? = Waar ga je naar toe?
b) Na'nizhoozhígóó déyá = Gallup ik ga = Ik ga naar Gallup

a) Háágóósha' deeyá? = Waar hij gaat? = Waar gaat hij naar toe?
b) Kingóó deeyá = Winkel-naar hij gaat = Hij gaat naar de winkel

a) Nichidíísh hóló? = Je-auto-? IS = Heb je een auto?
b) Aoo', shichidí hóló = Ja, mijn-auto IS = Ja, ik heb een auto

a) Nibéesoósh hóló? = Jij-geld-? IS = Heb je geld?
b) Aoo', shibéeso hóló = Ja, mijn-geld IS = Ja, ik heb geld

Opmerkingen aangaande schrijfwijze
Navajo heeft een officiële spelling die geheel fonetisch is. Omdat er bijzonder veel klanken in de taal voorkomen, zijn er ook veel verschillende letters. Sommige van deze letters zijn niet te maken in words of in dit blogspot-programma. Dit gaat dan vooral om de klinkers die én nazaal én met een hoge toon uitgesproken dienen te worden. Die letters staan hier vet gedrukt. Het gaat dus om de í (in het woord kééhót'í) en de ó (in het woord hóló). Beide klinkers worden nazaal en met een hoge toon uitgesproken. Ook de a (in háágóósha') is nazaal maar is een lage toon.

Dat brengt me meteen op het volgende punt: Navajo is (net als het Chinees) een toontaal. Alle klinkers (a, e, i, o) kunnen op maar liefst 10 verschillende manieren worden uitgesproken. Dit zijn (met voorbeeld klinker a):

kort, laag --> a
lang, laag --> aa
kort, hoog --> á
lang, hoog --> áá
van hoog naar laag --> áa
&
nazaal, kort, laag --> a
nazaal, lang, laag --> aa
nazaal, kort, hoog --> á
nazaal, lang, hoog --> áá
nazaal, van hoog naar laag --> áa

NOOT: wie dacht dat het Chinees moeilijk was... Chinees heeft maar 4 tonen... (neutraal, stijgend, dalend, van stijgend naar dalend)

Bijna alle letters worden uitgesproken zoals in het Nederlands en er zijn een paar bijzondere 'letters'. Letters die een andere klank hebben dan de Nederlandse zijn:

ch = als de Spaanse ch (=tsj)
dl = dl (zoals het er staat)
dz = dz (idem)
g = als Engels go
gh = als Nederlands (op zn Vlaams) lach (zachter dan g)
hw = als nederlands gek (harder dan ch)
j = als Engels job
kw = als Engels quit
ł = niet bestaande klank in Europese talen, op 1 na: Welsh (geschreven daar als ll). Zeg s & l tegelijkertijd
sh = als Engels shirt
tł = t + ł. Wie de grote Mexicaanse vulkaan Popocatepetl kent, kan wellicht de klank nabootsen.
ts = (zoals het er staat)
w = als Engels water
x = als Duits Bach
y = als Nederlands jas
zh = als Franse jour of Franse chat