Volgens velen een van de mooiste talen ter wereld... Eerste les Nahuatl, de taal 'der' Azteken...

Nahuatl 1

Nahuatl-Nederlands
Ni-cuiica = Ik zing
Miqui-h = Zij sterven
Ti-tzahtzi-h = Wij schreeuwen
Chooca in poochteecatl = De handelaar huilt
Cochi in Petolo = Pedro slaapt
Miqui-h in otomi-h = De Otomi's sterven
Ti-meexihca-h = Wij zijn Mexicanen
Ni-tlaacatl = Ik ben een man
Cochi-h in piipil-tin = De kinderen slapen
Cuiica in cihuaatl = De vrouw zingt

Nederlands-Nahuatl
Zij sterven = Miqui-h
Wij leven = Ti-yooli-h
Jij zingt = Ti-cuiica
Wij zingen = Ti-cuiica-h
Jullie schreeuwen = An-tzahtzi-h
De Mexicanen staan op om te vertrekken = Eehua-h in Mexihca-h
De vrouwen huilen = Chooca-h in cihua-h
De heren slapen = Cochi-h in teeteeuc-tin
Jij bent een vrouw = Ti-cihuaatl
Jullie zijn Otomi's = Am-otomi-h

Enkelvoud-Meervoud
Caxtilteecatl - Caxtilteecah = Spanjaard - Spanjaarden
cihuaatl - cihuah = vrouw - vrouwen
coohuaatl - coocoohuah = slang - slangen
itzcuintli - itzcuintin = hond - honden
michin - michmeh = vis - vissen
oquichtli - oquichtin = man - mannen
Otomitl - Otomih = Otomi - Otomi's
pilli - piipiltin = kind - kinderen
poochteecatl - poochteecah = handelaar - handelaren
tepeetl - teetepeh = berg - bergen
ciitlalin - ciiciitlaltin = ster - sterren
coyootl - coocoyoh = coyote - coyotes
Meexihcatl - Meexihcah = Mexicaan - Mexicanen (= Azteken)
teootl - teeteoh = god - goden
teeuctli - teeteeuctin = heer - heren
toochtli - tootoochtin = konijn - konijnen

werkwoorden
cuiica = zingen (spreek uit als: kwie:ká)
muiqui = sterven (spreek uit als: miekie)
tzahtzi = schreeuwen (spreek uit als: tsá-tsie)
chooca = huilen (tsjooká)
cochi = slapen (kótsjie)
yooli = leven (joolie)
eehua = opstaan om te vertrekken (eewá) (Engelse w... Ned. spelling zou geven: eeoea)

zelfstandige naamwoorden
poochteecatl = handelaar (spreek uit als: pootsjteekátl)
tlaacatl = man (tlaakátl)
cihuaatl = vrouw (siewátl)
pilli = kind/edelman (pielie)
Meexihcatl = Mexicaan/Azteek (Meesjie-kátl)
Caxtilteecatl = Spanjaard (Kásjtielteekátl)
coohuaatl = slang (koowaatl)
itzcuintli = hond (ietskwientlie)
michin = vis (mietsjien)
oquichtli = man (okietsjtlie)
Otomitl = Otomi (ótómietl) (Otomi = indiaans volk in Mexico, buren van Azteken)
tepeetl = berg (tépeetl)
ciitlalin = ster (sietlálien)
coyootl = coyote (kójootl) (een van de vele Azteekse woorden in het Nederlands!)
teootl = god (téootl)
teeuctli = heer (teeoektlie)
toochtli = konijn (tootsjtlie)

Persoonlijke voornaamwoorden
Pvnw. worden als prefix (voorvoegsel) aan het werkwoord én (in het meervoud) als suffix (achtervoegsel) aan werkwoorden en zelfstandige naamwoorden toegevoegd. Deze criptische zin laat zich het best uitleggen door het geven van voorbeelden:

ni-cuiica = ik-zing (prefix voor 'ik' bij ww. is 'ni-')
ni-tlaacatl = ik-man (prefix voor 'ik' bij znw is óók 'ni-'. De 'zin' betekent: ik ben een man)
ti-cuiica = jij zingt (prefix voor 'jij' = ti-)
ti-cihuaatl = jij-vrouw (weer het prefix 'ti-'. De zin betekent: jij bent een vrouw)
cuiica in cihuaatl = zingen/zingt de vrouw (voor de derde persoon 'hij/zij' is er géén prefix. Het woord 'cuiica' kan dus zowel betekenen: 'zingen', 'hij zingt', als 'zij zingt'... Er is geen onderscheid voor geslacht)
cihuaatl = vrouw/zij is een vrouw (het logische gevolg van het ontbreken van een prefix voor de derde persoon enkelvoud)
ti-tzahtzi-h = wij schreeuwen (prefix voor 'wij' = ti-. Enige verschil met 'jij' is dat hier ook een suffix '-h' komt. Het verschil is echter nauwelijks te horen!)
ti-meexihca-h = wij zijn Mexicanen (idem, prefix 'ti-' en suffix '-h')
an-tzahtzi-h = jullie schreeuwen (prefix 'an-', suffix '-h')
am-otomi-h = jullie zijn Otomi's (prefix 'am-', suffix 'h'. 'Am-' met een m is de 'normale' schrijfwijze/uitspraak. Dit is echter alleen zo bij woorden die beginnen met een klinker of een p of een m. Bij alle overige medeklinkers veranderd de m in een n. Het is dus am-otomi-h & am-meexihca-h maar an-tzahtzi-h & an-caxtilteeca-h)
miqui-h = zij sterven (Net als bij de derde persoon enkelvoud geen prefix bij de derde persoon meervoud. Wél echter het meervoudssuffix '-h')
Caxtilteeca-h = Spanjaarden/zij zijn Spanjaarden (zelfde logica als bij 3de persoon enkelvoud)

NOOT: Bij alle woorden die met een klinker beginnen, valt de i van ni- (ik), ti- (jij/wij) weg. Het werkwoord eehua (opstaan om te vertrekken) wordt dus als volgt vervoegd in de tegenwoordige tijd:

n-eehua = ik sta op om te vertrekken
t-eehua = jij staat op om te vertrekken
eehua = hij/zij staat op om te vertrekken
t-eehua-h = wij staan op om te vertrekken
am-eehua-h = jullie staan op om te vertrekken
eehua-h = zij staan op om te vertrekken

Het werkwoord chooca (huilen) gaat als volgt:
ni-chooca = ik huil
ti-chooca = jij huilt
chooca = hij/zij huilt
ti-chooca-h = wij huilen
an-chooca-h = jullie huilen (met een n!)
chooca-h = zij huilen

meervoud
Er is geen standaard uitgang om het meervoud van zelfstandige naamwoorden te vormen zoals in het Nederlands (-en, -s). Bij elk woord moet je dus het meervoud leren. Wel zijn er een aantal handvatten...

90% van alle znw. eindigen op een zeer herkenbaar suffix. Dit suffix heeft de vorm -tl als het woord eindigd op een klinker (cihuaa-tl = vrouw). De vorm -tli als het woord eindigd op een medeklinker anders dan l (oquich-tli = man). De vorm -li als het eindigd op een l (cal-li = huis).

Ongeveer 5% van alle znw. hebben een suffix -in. Meestal zijn dit dieren of planten (mich-in = vis). De meeste dieren en planten vallen echter onder de eerste groep van 90%.

Sommige woorden hebben helemaal geen suffix. Vaak zijn dit Spaanse leenwoorden of namen. (xinoola = Spaanse vrouw = señora. Petolo = Pedro)

De 5 handvatten nu voor het vormen van het meervoud zijn:

1) Veel woorden op een suffix (-tl, -tli, -li, -in) krijgen in plaats van dit sufix een -h op dezelfde plek. Als het hoofdwoord eindigd op een lange klinker dan wordt die klinker kort in het meervoud. (cihuaa-tl --> cihua-h = vrouw, vrouwen. Meexihca-tl --> meexihca-h = Mexicaan, Mexicanen)

2) Van sommige woorden moet de eerste lettergreep herhaald worden en de klinker van die nieuwe lettergreep verlengd. Verwijder vervolgens het suffix en vervang dat door de -h (ook hier weer: op een lange klinker? Kort in meervoud!)
(teoo-tl --> tee-teo-h = god, goden. coohuaa-tl --> coo-coohua-h = slang, slangen)

3) Verwijder het suffix en vervang dit voor het nieuwe suffix -tin (oquichtli --> oquich-tin = man, mannen). Meestal gebeurd dit als het orginele suffix -tli is

4) Verwijder het suffix, verdubbel de eerste lettergreep (en verleng klinker van nieuwe lettergreep) en plaats het nieuwe suffix -tin. (pil-li --> pii-pil-tin = kind, kinderen. Tooch-tli --> too-tooch-tin = konijn, konijnen)

5) Vervang het suffix door -meh. Meestal gebeurd dit bij woorden uit groep 3 die geen suffix hebben. (huacax --> huacax-meh = koe, koeien. Mich-in --> mich-meh = vis, vissen)

NOOT: sommige woorden hebben helemaal geen meervoud zoals calli (huis, huizen) en aatl (water). Over het algemeen kan gesteld worden dat alleen levende dingen (dieren, planten, mensen) een meervoud hebben. Dat geeft meteen aan dat twee voor ons 'dode' dingen voor de Azteken (en hun nakomelingen vandaag de dag) 'levend' zijn, te weten:

tepee-tl (berg) --> tee-tepe-h (bergen)
citlaal-in (ster) --> cii-citlaal-tin (sterren)