We hebben gezien dat Diamond in zijn boek verschillende fouten maakt of dingen (expres?) weglaat. Z’n verhaal over de nadelen van de assen kloppen niet en ook zijn er veel meer dieren te domesticeren of te temmen dan hij ons wil doen geloven. Verder blijk dat meer dan 60% van het plantaardige voedsel vandaag de dag afkomstig is van indiaanse landbouw en dat het verhaal over schrift, wiel en handel ingewikkelder is dan weergegeven. Er zijn echter nog een aantal dingen die ik nog niet (of enkel zijdelings) genoemd heb en waar ik het toch nog even graag over wil hebben. Diamond maakt namelijk een aantal opmerkelijke statements in zijn boek waar veel mensen mogelijk overheen hebben gelezen omdat ze van te voren niet veel over het onderwerp wisten. Dat is niet gek en mij immers ook gebeurd. Laat ik beginnen bij het voorwoord. Diamond maakt er een punt van dat de historische ontwikkelingen het gevolg zijn van natuurlijke omstandigheden. Het is niet zo dat indianen of Afrikanen “dommer” zijn dan Europeanen, ze hadden gewoon “pech” dat ze in Amerika of Afrika woonden en niet in Europa (Eurazië). De “schuld” van de onderontwikkeling of minder snelle ontwikkeling van die Amerikaanse en Afrikaanse volkeren ligt dus niet aan de mensen zelf want dat is het gemakkelijke racistische antwoord op de hoofdvraag van Diamond: ‘Waarom werd het Westen rijk?’
Op bladzijde 46 (Nederlandse editie) begint hij echter een verhaal dat lijnrecht staat tegenover het “ze konden er niets aan doen”-verhaal. Wat wil het geval?
Ook in Amerika valt de verspreiding van de mens samen met het uitsterven van veel diersoorten. Evenals Australië/Nieuw-Guinea hadden Noord- en Zuid-Amerika oorspronkelijk een zeer rijke fauna aan grote zoogdieren. Zo’n 15.000 jaar geleden zag het westen van Amerika [hij bedoeld hier de VS] er in grote trekken uit als de Afrikaanse Serengetivlakte tegenwoordig, met grote kudden olifanten en paarden, bejaagd door leeuwen en jachtluipaarden, en vergezeld van exotische diersoorten als kamelen en reuzengrondluiaards… Van die uitgestorven Amerikaanse zoogdieren waarvan de beenderen in enorme aantallen voorkomen en bijzonder nauwkeurig gedateerd zijn, kan de extinctie precies worden gedateerd op omstreeks 11.000 v.Chr… de twee met grootste nauwkeurigheid vastgestelde extincties zijn waarschijnlijk die van de Shasta-grondluiaard en die van Harrington’s berggeit in het gebied van de Grand Canyon; beide populaties verdwenen binnen een eeuw of twee na 11.000 v.Chr. Toevallig of niet, maar die datering is – binnen de foutenmarge – identiek aan de datering van de aankomst van de Clovisjagers in het gebied van de Grand Canyon.
De ontdekking van talrijke mammoetskeletten in combinatie met Clovis-pijlpunten tussen de ribben suggereert dat deze overeenstemming van dateringen niet toevallig is. Jagers die door Amerika naar het zuiden trokken en daarbij grote dieren tegenkwamen die nog nooit eerder mensen hadden gezien, zullen waarschijnlijk gemerkt hebben dat die dieren gemakkelijk te doden waren en hebben ze waarschijnlijk uitgeroeid. Een tegenovergestelde theorie is dat de grote zoogdieren van Amerika uitgestorven zijn als gevolg van klimaatsveranderingen aan het eind van de laatste ijstijd, die (om de interpretatie voor moderne paleontologen nog moeilijker te maken) ook omstreeks 11.000 v.Chr. viel.
Persoonlijk heb ik met de klimaatstheorie ter verklaring voor het uitsterven van de megafauna in Noord- en Zuid-Amerika hetzelfde probleem als met zo’n theorie voor Australië/Nieuw-Guinea. De megafauna van Amerika had al het einde van 22 eerdere ijstijden overleefd. Waarom pikten ze er juist de 23ste uit om met zijn allen uit te sterven, in aanwezigheid van al die zogenaamd ongevaarlijke mensen? Waarom verdwenen ze in alle habitats, niet alleen in habitats die krompen, maar ook in degene die aan het eind van de laatste ijstijd enorm in omvang toenamen? Daarom vermoed ik dat de Clovisjagers er de hand in hadden, maar de discussie gaat onverminderd door. Welke theorie ook juist zal blijken te zijn, de meeste grote wilde zoogdieren die anders misschien door de Indianen gedomesticeerd hadden kunnen worden, verdwenen.
(Diamond, 46-47)
Blijkbaar konden de indianen er wel degelijk wat aan doen! Volgens mij schiet Diamond zich hier al (na 47 bladzijdes!) in de eigen voet. Als ze niet zo “stom” waren geweest om hun eigen gedomesticeerde-dieren-in-spe om te leggen aan het einde van de ijstijd, dan hadden de indianen ze volgens Diamond later kunnen gebruiken als vee en arbeidskracht op het land. Eerlijk gezegd snap ik niet hoe Diamond beide theorieën kan verenigen maar goed… Er is immers nog zoveel meer…
Oude rotsschilderingen in Pedra Furada uit een tijd dat paarden zoals de hier getekende Equus amerhippus nog leefden in Zuid-Amerika... Tekenden de vroege Brazilianen ook paarden? Of zijn het soms lama's (optie van de daar werkende archeologen)? Lama's dus in oost-Brazilië...? Het kunnen ook herten zijn maar zoals te zien op de volgende website worden herten duidelijk afgebeeld met geweien: http://www.fumdham.org.br/pinturas.asp. Overigens geven deze schilderingen weer heel duidelijk aan dat Diamond maar de halve waarheid verteld. Iedereen die zijn boek leest gaat denken dat er in Pedra Furada enkel "discutabele" stenen speerpunten en wat houtskool is gevonden. Niets is minder waar. Er zijn zelfs menselijke resten...
.
Bijvoorbeeld opnieuw de kwestie van de zogenaamd ondoordringbare landengte van Panama (Darien) die verhinderd zou hebben dat Mexico contact had met Peru…. Op bladzijde 44 van de Nederlandse editie spreekt hij zich opnieuw tegen! Het gaat hem nog steeds over de oudste mensen in Amerika en hij ontpopt zich als een ware Clovis-first-aanhanger (De Clovis-cultuur van ongeveer 11.500 voor Christus zou de eerste Amerikaanse cultuur zijn, overgekomen vanuit Siberië over de droge Beringstraat). Zijn verhaal over de ondoordringbare Darien heeft hij nog niet gehouden of hij laat de lezer zelf zien dat hij daar zélf eigenlijk helemaal niets van geloofd.
Aanvankelijk zou je je erover kunnen verbazen dat Clovisafstammelingen in minder dan duizend jaar Patagonië konden bereiken, dat zo’n 13.000 kilometer ten zuiden van de grens tussen Canada en de Verenigde staten ligt. Maar dat komt neer op een gemiddelde verbreiding van zo’n 13 kilometer per jaar, niets bijzonders voor een jager-verzamelaar die waarschijnlijk die afstand al in één dag aflegt bij het verzamelen van voedsel.
(Diamond, 44-45)
Blijkbaar kunnen in het hoofd van Diamond mensen van ongeveer 11.000 jaar gelden wel gemakkelijk en snel over een landbrug met tropisch regenwoud terwijl ze dat de duizenden jaren daarna niet meer kunnen… Heel merkwaardig als je het mij vraagt…
.
Vier verschillende mogelijkheden om Amerika te bereiken. Alleen de optie "direct vanuit Arika naar Brazilië" wordt niet gegeven. Als Pedra Furada en andere oost-Braziliaanse sites echter de oudste zijn, moet hier toch rekening mee worden gehouden. De meest noordelijke lijn is die van de Beringstraat (Clovis)-theorie die Diamond aanhangt.
.
Zeer oude schedel en de reconstructie van "Luzia" uit oost-Brazilië (vernoemd naar overbekende "Lucie" uit oost-Afrika). Als de reconstructie klopt dan leek ze meer op een Afrikaan of Aboriginal dan op een oost-Aziaat...
Dan de bevolkingsaantallen. Diamond noemt in zijn boek veelvuldig de gevolgen van de besmettelijke ziektes waartegen indianen geen verweer hadden. Miljoenen mensen stierven. Miljoenen mensen… Hoe groot was de bevolking van de Amerika’s toen Columbus kwam? De schattingen lopen uiteen van enkele miljoenen tot 150 miljoen. Elders op dit blog heb ik uitvoerig uitgelegd hoe ik eerder op 150 miljoen kom dan op enkele miljoenen. Mijn schatting baseer ik op de levenswijze, archeologische resten en vroeg-historische (tot ongeveer 1650) bronnen van zowel inheemse als Europese schrijvers. Diamond doet echter iets heel opmerkelijks. Hij spreekt over miljoenen doden maar verklaart vervolgens het hele boek door dat er zo weinig indianen in Amerika waren omdat de landbouw minder productief was dan in Eurazië, het klimaat slechter, de assen verkeert, etc…
Weer stel ik me de vraag hoe dit samen kan gaan.
Losse laatste opmerkingen
Als de berg niet naar Mozes komt, komt Mozes naar de berg. Een oud gezegde dat ook kan slaan op wielen uit Mexico en lama’s uit de Andes. Als het echt zo moeilijk is voor lama’s om de midden-amerikaanse laagvlakte door te komen op weg naar de wielen in Mexico, dan zie ik niet in waarom het niet andersom zou kunnen. Wielen (of het idee “wiel”) hebben immers geen last van de warmte.
Diamond is, zoals ik hierboven al aangaf, een voorstander van de Clovis-theorie. Eigenlijk draait z’n hele boek daarom omdat hij zijn verhaal laat beginnen bij de situatie 13.000 jaar geleden toen “alle” werelddelen bevolkt waren. Zoals eerder aangegeven om deze blog ben ik een tegenstander van deze theorie. De zeer gemakkelijke manier waarop hij in hoofdstuk 1 zich van pre-Clovis vondsten en theorieën afmaakt is ronduit triest. Het is wellicht interessant om te weten dat ook toen Diamond zijn boek schreef al de vasthoudendheid waarmee in de jaren 70 en 80 de Clovis-theorie werd verdedigd, steeds meer deukjes op liep. Wat Diamond niet vermeldt is dat vele archeologen buiten de VS overtuigd zijn van de ouderdom van de vondsten in Brazilië (Pedra Furada, dat Diamond noemt op bladzijde 48). Er is nu eenmaal een halve oorlog bezig tussen Noord-Amerikaanse archeologen en hun Latijns-Amerikaanse/Europese collega’s waarin nationalistische gevoelens niet zelden een rol spelen. Waar waren eerder mensen, in Noord- of in Zuid-Amerika?
Dan nog een keer de bevolkingsaantallen. Het grootste gedeelte van de indiaanse bevolking was in 1492 boer en men verbouwde/kweekte alleen in de Amazone al ruim meer dan 100 verschillende gewassen. Als een auteur van een boek zich niet inleest in de literatuur over een gebied dat hij/zij als een “randgebied” beschouwd (in het geval van Diamond en vele andere “historici” in feite geheel Amerika buiten Mexico en Peru), dan is het al te gemakkelijk om die “randgebieden” ook als “randgebied” te behandelen. Midden-Amerika ten zuiden van Mexico? Niet interessant! Het is oerwoud! Als Diamond echter wat beter research had gedaan, dan had hij gevonden dat ook de indianen in de Darien boeren waren en dat de bevolkingsschattingen voor Panama, Costa Rica, Nicaragua en Honduras tussen de 10 en 44 mensen per vierkante kilometer ligt, of te wel een bevolking van tussen de 5 en de 23 miljoen mensen. Zelfs al gaan we uit van het laagste getal, dan nog is dat bijvoorbeeld meer dan het Engeland uit die tijd. Hoe kan dan volgehouden worden dat de indiaanse landbouw zoveel primitiever was dan de Europese?
Als allerlaatste iets over assen, klimaten, gedomesticeerde dieren, landbouw, schrift en technologie in de rest van de wereld in 1492. Per slot van rekening ben ik vanaf 2005 ook actief bezig om de geschiedenis te leren van Afrika, Azië, Australië en Oceanië.
Het verhaal van de assen klopte al niet in Amerika. Wat nog veel verrassender was voor mij, was dat het buiten Amerika ook niet klopt. Zo is de langste as in Eurazië weliswaar de oost-westas (rond de 11.00 kilometer), maar die is nou ook weer niet zo spectaculair veel langer dan de noord-zuidas van datzelfde Eurazië (rond de 9000 kilometer). Sterker, de langste noord-zuidas in de “Oude Wereld” (van Noorwegen naar Zuid-Afrika) is nagenoeg even lang als de oost-westas! Wellicht het meest “leuke” om te ontdekken was echter wel de langste oost-westas ter wereld, de as tussen Oslo en de Hudson Bay in Canada, maar liefst ongeveer 22.000 kilometer lang… Je zou toch zeggen dat via deze as heel gemakkelijk allerlei dieren, gewassen en ideeën gereisd kunnen hebben…En tóch gebeurde dat lang niet met alles zoals ik eerder aangaf bij het verhaal over dieren. Het Amerikaanse eland en rendier zijn (voor zover wij weten) nooit gedomesticeerd terwijl exact dezelfde soorten in Azië dat wel zijn. Ook was er veelvuldig contact zoals o.a. blijkt uit het feit dat er Eskimo’s in Siberië wonen en dat de Eskimo’s in Alaska Aziatisch ijzer hadden. Australië heeft trouwens ook een even lange noord-zuid, als oost-west as. Waarom is Australië niet meegenomen door Diamond (zie zijn kaartje op blz. 173, Ned. editie)?
Uit z'n eigen boek... Maar draai de pijl Eurazië eens om...
.
En een wereldbeeld waar Europeanen en Amerikanen niet echt aan gewend zijn maar de Chinezen des te meer... Zie de langste oost-westas van Noorwegen in het rood tot die in Canada in het blauw...
http://maps.google.nl/maps/ms?ie=UTF8&hl=nl&msa=0&msid=109238874658579012525.0004345aab2b0fcd81e77&ll=27.059126,140.625&spn=127.549648,316.40625&z=1&om=0
Over de klimaten hoef ik weinig meer te zeggen. In Eurazië zijn die oneindig veel gevarieerder dan in Amerika. Logisch ook, het gebied is veel groter.
Over de gedomesticeerde dieren, gewassen en technieken wil ik wel nog even wat kwijt. In het “droge” Afrika begon men als eerste ter wereld met de domesticatie van runderen. Dat was niet in het noorden maar halverwege de Nijl. Ook planten werden er (hoewel minder vroeg dan in Amerika of het Midden-Oosten) zeer vroeg gedomesticeerd en wel in wat nu Ethiopië is en weer halverwege de Nijl. Diamond kan dus wel claimen dat de noord-zuidas ook voor Afrika een belemmering is geweest voor de verspreiding van de gewassen van noord naar zuid omdat de Sahara er tussen ligt maar de Afrikaanse gewassen en dieren werden juist ten zuiden van die Sahara gedomesticeerd! Bovendien gebeurde dat in een tijd dat de Sahara helemaal geen woestijn was maar een redelijk vruchtbare savanne waar tal van mensen woonden, getuige de vele rotsschilderingen in het gebied. Idem dito Afrikaans ijzer. Al voor het boek van Diamond was bekend dat de Nigeriaanse Nok cultuur rond 500 voor Christus een heel ander soort ijzer maakte dan het ijzer dat in Noord-Afrika werd gebruikt en dat afkomstig was uit het Midden-Oosten (in feite het huidige Turkije). Inmiddels is echter ook duidelijk dat wat conservatieve historici en archeologen tien jaar geleden niet wilden geloven omdat “alles uit het Midden-Oosten kwam”, waar is… O.a. rond het grote Victoriameer, ver ten zuiden van Turkije, kende men al een eigen ijzerbewerking voordat het “Turkse” ijzer Egypte had bereikt… Kortom: ook Afrikanen hebben de ijzerbewerking uitgevonden… En niet ten noorden van de Sahara, maar ten zuiden daarvan. Jammer voor de theorie van Diamond of… wist hij het al maar paste het voor de zoveelste keer niet in zijn verhaal? In plaats van een nogal racistische titel te geven aan zijn hoofdstuk over Afrika (“Hoe Afrika zwart werd”, hoofdstuk 19), had hij zich wat meer moeten verdiepen in de werkelijke Afrikaanse geschiedenis.
.
Weer zijn eigen "meesterwerk"! De Sahara ligt ten NOORDEN van de Afrikaanse oorsprongsgebieden...
Dan, en daarna ben ik echt klaar, de verspreiding van landbouw in Eurazië. Diamond (en hij is bepaald niet de enige!) doet het voorkomen alsof de meerderheid van de indianen jager-verzamelaars was zonder enige vorm van landbouw (waarvan ik uitgelegd heb dat het niet waar is) en dat de meerderheid van de Euraziaten boer was. Dat laatste is waar maar... Het gaat mij hier even om het landoppervlakte. Zoals gezegd was in 1492 enkel het uiterste noorden (Canada, Alaska, Groenland) en het uiterste zuiden (Patagonië) van Amerika bewoond door niet landbouwende jager-verzamelaars (in de praktijk verschilden deze groepen ook nog enorm van elkaar. Lang niet allemaal waren het nomaden, de eskimo’s kenden ijzer, de indianen van de zuid-Chileense kust leefden haast uitsluitend van visvangst en jacht op zeehonden en de indianen in de wouden van Canada leefden van de jacht op voornamelijk rendieren en elanden). Maar nu Eurazië… In geheel Europa woonden boeren maar in het uiterste noorden (noord-Scandinavië & noord Europees Rusland) niet. Daar woonden de nomadische Saamen (Lappen) die rendieren hielden. In het Midden-Oosten woonden voornamelijk boeren maar een groot deel bestond uit woestijnen (Saoedi-Arabië) waar nomaden woonden. In het huidige Iran, Afghanistan, Pakistan, India en zuid-oost Azië (vanaf Myanmar tot en met Indonesië) woonden weer boeren evenals in de valleien van Tibet, het oosten van China en in Korea en Japan. Maar nu komt het. In enorm gedeelte van noord-Azië (vanaf ongeveer 40/45 graden noorderbreedte) woonden heel weinig of helemaal geen boeren maar jager-verzamelaars en rendier/eland/paardenherders. Dit gebied is ongeveer even groot als het complete Amerikaanse “jager-verzamelaargebied” (ongeveer 18 miljoen vierkante kilometer). In totaal is het Euraziatische deel waar geen boeren woonden ongeveer 22 miljoen vierkante kilometer groot, of te wel 40% van het totale oppervlakte. En laat dat nu ongeveer hetzelfde percentage zijn als in Amerika en Afrika…
Is dit raar? Mij verbaast het allang niet meer…
2 opmerkingen:
war kun je vindn hoe de jagers de landbouw ontdekten?
Hoe bedoelt u?
Mogelijk antwoord: de meeste archeologen ijzen naar (voor het Midden-Oosten in ieder geval) het klimaat. Er kwam een klimaatsverandering waardoor jagen en verzamelen steeds moeilijker werd (het werd droger). Omdat men al ervaring had met het verzamelen en opslaan van wilde granen "besloot" men toen (rond 9000 voor christus waarschijnlijk) om te gaan zaaien. In andere gebieden (b.v. China met rijst) is het moeilijker een antwoord te geven. Wat Amerika aangaat: de eerste boeren waren in de Andes (Ecuador/Peru). Het kan heel goed zijn dat de eerste Amerikanen al vertrouwd waren met cultivatie omdat een van de oudste gewassen (fleskalebas) oorspronkelijk uit Afrika komt en ook al zeer vroeg in Azië was. Als dat zo is dan is het ook niet gek dat de vele Amerikaanse pompoensoorten ook al heel snel gecultiveerd werden (ook rond 9000 voor chr.). Men had immers een voorbeeld. Kort daarna (maximaal 2000 jaar) volgden maïs en andere gewassen. Diamond zit er dus naast als hij zegt dat de Amerikaanse landbouw zoveel jonger is.
Een reactie posten